James Brown wordt The Hardest Working Man In Show Business genoemd, maar Alfred Hitchcock kon er ook wat van. Vanaf zijn eerste dagen als regisseur van stomme films in 1925 en zijn mijlpaal Psycho in 1960 bracht de regisseur gemiddeld één film per jaar uit. Een razend tempo naar hedendaagse maatstaven, maar dat kwam ook omdat regisseren voor Hitch een baan was met vaste werktijden, een vaste crew, een dichtgetimmerd script en een soundstage of back-lot waar alles gemaakt werd. Maar tussen Psycho en The Birds kwam ineens een gat van drie jaar, al werd dat deels gevuld met afleveringen uit zijn TV-series Alfred Hitchcock Presents en The Alfred Hitchcock Hour.
Het is een gat dat met terugwerkende kracht valt te duiden als het begin van zijn aftakeling. Een logische overigens. Hitchcock werd oud. The Birds was de eerste film van zijn slotakkoord, gevolgd door Marnie, Torn Curtain, Topaz, Frenzy en Family Plot. Marnie en zeker Frenzy zijn goed, maar de rest is niet zo best. The Birds was een moeilijke film omdat er veel special effects in zitten en een aantal ingewikkelde locatieopnamen. Op geen van deze terreinen voelde Hitch zich op zijn gemak. The Birds was een aanzienlijke onderneming voor een studioregisseur als Hitchcock, omdat hij zeer weinig ervaring had met zaken als complexe matte shots, geluidseffecten en het regisseren van dieren. Hij moest uit zijn comfort zone komen en dat was niet eenvoudig. Maar toen hij de stap nam, ging hij er vol voor. Toen de film in 1963 werd uitgebracht, was het een technisch en esthetisch wonder waarin live action, in de camera gecreëerde beeldcomposities, animatie en zowel mechanische als levend getrainde vogels werden gecombineerd. Het werd ook de eerste film met een volledig gesynthetiseerde score, met alleen het geluid van vogels, een auto, de wind, etc. De geavanceerde technische effecten creëerden een angstaanjagende wereld die realistischer was dan iemand ooit had gezien. Veel van de scènes waarin vogels op mensen duiken werden gedaan door verschillende takes over elkaar heen te leggen (één met acteurs en één of meer met vogels). De enorme spanning in de scène in de woonkamer van de Brenners werd bereikt door de acteurs tijdens het filmen te laten reageren op een drummer, die hun mate van stress aanpaste aan de luidheid en intensiteit van zijn getrommel. Alles aan de productie was vooruitstrevend en dat geldt ook voor het onconventionele script. Hitchcock stapte af van zijn gelaagde verhalen vol macguffins, red herrings en false flags en kwam met een zeer rechtlijnig en dwingend script dat van licht naar donker en van kalmte naar een enorme storm gaat.
Hitchcock en zijn vrouw en filmgeweten Alma Reville combineerden een kort verhaal van Daphne Du Maurier met een nieuwsbericht over een vreemde vogelaanval aan de Californische kust. De rijke Melanie Daniels (Tippi Hedren), heeft in een dierenwinkel in San Francisco een toevallige ontmoeting met advocaat Mitch Brenner (Rod Taylor). Mitch doet zich voor als klant, terwijl Melanie zich voordoet als verkoopster. Mitch heeft haar herkend en heeft geen hoge pet van haar op. Melanie is echter geïntrigeerd en ze volgt hem naar zijn nabijgelegen woonplaats Bodega Bay. Daar koopt ze twee love birds voor zijn jonge zus Cathy (Veronica Cartwright), die binnenkort jarig is. Maar zodra Melanie in Bodega Bay aankomt, beginnen er vreemde dingen te gebeuren. Op een bootje naar het huis van de familie Brenner wordt ze op onverklaarbare wijze aangevallen door een zeemeeuw. Mitch’ moeder Lydia (Jessica Tandy) ziet de gewonde, maar ook aantrekkelijke en welbespraakte Melanie als een bedreiging, niet als een kans. Lydia is een vrouw vol innerlijke conflicten, bang om verlaten te worden en lijdend onder het recente verlies van haar man. En dan is er nog schooljuf Annie Hayworth (Suzanne Pleshette), die verliefd is op Mitch en dus niet goed weet wat ze van Melanie’s komst moet denken. Ondertussen duiken er steeds meer vogels op in het kustplaatsje.
Hitchcock neemt ruim de tijd om zijn publiek de personages te leren kennen, wat de spanning en het gevoel van hulpeloosheid alleen maar vergroot als het geweld serieus begint. The Birds is namelijk niet alleen een spektakel van woeste vogelaanvallen, maar het is ook een verhaal over hoe mensen met elkaar omgaan te midden van een onbegrijpelijke crisis. In die zin lijkt de film wel op het werk van Howard Hawks, een regisseur die zich specialiseerde in het bij elkaar brengen van mensen in een zeer stressvolle situatie. De sleutel tot het begrijpen en waarderen van The Birds is kijken naar wat er gebeurt tijdens de rustigere momenten tussen de verschillende personages, en hoe deze scènes zich verhouden tot de steeds woestere, uiteindelijk apocalyptische vogelaanvallen.
Het verhaal is dus eenvoudig, maar dat wil niet zeggen dat Hitchcock niet zijn kans pakt om een enorme spanning bij zijn publiek te creëren. Een belangrijk aspect daarin was om het publiek informatie te geven die een personage niet kent. Misschien wel het beroemdste voorbeeld is wanneer Melanie naar de school gaat om Cathy te halen, uit angst voor een nieuwe vogelaanval. Ze is iets te vroeg en gaat naar buiten om een sigaret te roken. Ze gaat met haar rug naar de speelplaats zitten en zonder dat ze het weet (maar de kijker dus wel) beginnen er vogels samen te komen op het klimrek van de speelplaats. Hitchcock wisselt op briljante wijze tussen haar en de vogels, totdat ze een vogel ziet overvliegen en deze volgt naar het klimrek. Tot haar afgrijzen ziet ze dat dit helemaal gevuld is met vogels.
Hitchcocks keuze van Tippi Hedren voor de centrale rol van Melanie had weinig met haar en alles met hem te maken. Hitch had een sterke voorkeur voor blondines, hoe afstandelijker en koeler hoe beter. Maar tegelijkertijd moesten ze een zinderende seksualiteit hebben die maar met moeite in bedwang gehouden kon worden. Dat begon al vroeg in zijn carrière en hij heeft het altijd vol gehouden. De regisseur was gevoelig voor de vooroordelen die er over blondines heersten en met de komst van een aantal blonde bombshells in Hollywood werd dat vooroordeel alleen maar gesterkt. Denk aan Jean Harlow, Marilyn Monroe, Jayne Mansfield, de Britse Diana Dors en de Zweedse Anita Ekberg. Voor zijn films waren ze echter niet geschikt. Ze misten het afstandelijke, het verborgene waar hij naar op zoek was. Zijn favoriet was Grace Kelly, maar toen die trouwde met prins Ranier van Monaco werd ze voor hem onbereikbaar. Haar rol werd overgenomen door Doris Day (The Man Who Knew Too Much), Vera Miles (The Wrong Man), Kim Novak (Vertigo), Eva Marie Saint (North by Northwest) en Janet Leigh (Psycho). Toen Hitchcock op zoek was naar zijn volgende blondine zag hij een televisiereclame met de onbekende Hedren en benaderde haar voor een screentest. Hedren dacht dat het voor een klein bijrolletje was maar tot haar verbazing kreeg ze de hoofdrol aangeboden. De regisseur nam haar onder zijn hoede en begon haar te drillen voor de rol en alles te leren over films en het leven. Zijn obsessieve gedrag was geen onverdeeld genoegen voor Hedren die zich zowel gevleid als belaagd voelde. Die obsessie is in de film goed te zien. Het eerste uur van The Birds is één lange ode aan zijn actrice. Hitchcock legt haar vast in liefdevolle close-ups, lonkende lange shots en hij focust zich volledig op haar. En als ze niet het onderwerp is van de camera, wordt ze beloerd en getaxeerd door mannen met wie ze het pad kruist. Maar aan het einde van de film is er weinig over van haar zelfvertrouwen en onafhankelijkheid, als ze is opgenomen in het gezin van de Brenners. Hedren was zo lamgeslagen door de superintensieve scenes met de vogels (waarbij ze bijna een oog verloor) dat ze enkele dagen bedrust moest houden wegens totale uitputting. Je zou kunnen stellen dat Hitchcock haar onderworpen had. Ik heb From Reverence to Rape: The Treatment of Women in the Movies in de kast staan, maar moet het nog steeds lezen. De titel van dit boek van filmcriticus en feministe Molly Haskell uit 1974 lijkt Hitchcocks houding jegens zijn blondines, en zeker Tippi Hedren, goed samen te vatten. Hij was in elk geval zo tevreden over haar dat ze in zijn volgende film (Marnie) opnieuw de hoofdrol kreeg.
Hitchcock was een meester in het creëren van suspense in alledaagse situaties en hij wist van onschuldige voorwerpen als een sleutel, een glas melk of een douche een enorme dreiging uit te laten gaan. In The Birds krijgt hij het voor elkaar om vogels te laten fungeren als het meest bedreigende en gevaarlijke dier op aarde. De brengers van de Apocalyps die de mensheid een lesje gaan leren.
