De Stemwijzer bestaat al 25 jaar en in die periode is het een steeds fijner meetinstrument geworden. Inmiddels is er een heel woud aan politieke graadmeters omheen gegroeid, van een Stemexamen en een Stemmentrekker tot een Begrotingswijzer. De partij achter al deze initiatieven is ProDemos in Den Haag.
ProDemos is het ‘Huis voor democratie en rechtsstaat’. De 150 mensen die er werken, van communicatie- en educatiemedewerkers tot project- en rondleiders, leggen uit wat de spelregels zijn van de democratie en de rechtsstaat. Ze organiseren bijeenkomsten in het bezoekerscentrum in Den Haag en in zalen en rechtbanken door het land om burgers te betrekken bij de Nederlandse politiek. Elke dag lopen er zo’n twintig schoolklassen rond die op speelse wijze leren hoe de rechtsstaat en de politieke wereld werken.
“In de jaren tachtig bood de LOI een schriftelijke cursus burgerschapskunde aan. Dat was het begin,” zegt Jochum de Graaf, projectleider van de Stemwijzer. Hij vertelt dat de voorlichting aan scholen al vanaf het begin van de organisatie prioriteit had. Uit de cursus kwam het Nederlands Centrum voor Politieke Vorming voort en later werd dat het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP). Het politieke gekrakeel rond de mogelijke komst van een Nationaal Historisch Museum, waarin ook een plaats voor het IPP zou komen, leidde in 2011 uiteindelijk tot een eigen plek in Den Haag. Het IPP fuseerde met de Stichting Bezoekerscentrum Binnenhof (SBB) tot het nieuwe ProDemos.
Hoe bedruipt ProDemos zich financieel?
”We krijgen subsidie van het ministerie van Binnenlandse Zaken en ook subsidies van andere partijen voor losse projecten. Maar we zijn ook commercieel bezig. Organisaties kunnen ons inhuren om bijeenkomsten te regelen waar medewerkers of belangstellenden leren hoe de Nederlandse politiek werkt. Zo waren we vorige week nog bij een aantal ambassades.”
Net als de Viva
De Graaf: “Ik was al betrokken bij de eerste Stemwijzer in 1989. Dat ging toen nog met floppy disk. Mensen konden die aanschaffen en thuis een test doen. De eerste internetversie was in 1998, bij De Digitale Stad. De doorbraak kwam met het politieke tumult in 2002 en 2003, toen Pim Fortuyn opkwam en de LPF de winnaar van de verkiezingen werd. Ineens wilde iedereen weten hoe het zat.”
Hoe werkt de Stemwijzer? Was het model van begin af aan duidelijk?
“De Stemwijzer is geïnspireerd op psychologische tests zoals je die in een blad als Viva zag. Een aantal stellingen waarbij mensen aangeven of ze het er wel of niet mee eens waren. Ze telden hun punten op en zagen in een tabel wat voor type ze waren.” De Stemwijzer was in feite hetzelfde. Het totaal aantal behaalde punten werd door het aantal ondersteunde stellingen gedeeld.
Tegenwoordig werkt het anders. Een stelling wordt door meer partijen beantwoord en het programma matcht de keuzes van een gebruiker met een partijprogramma. Daar komt dan een advies uit. De stellingen zijn bewust ongenuanceerd geformuleerd. “We willen mensen en partijen dwingen om te kiezen. De partijen vullen zelf standpunten in bij elke stelling, op uitnodiging van ons. Daar moeten ze dan vaak wel even over nadenken. In het programma staat het meestal wat vager geformuleerd. Of helemaal niet. Zo had de Partij voor de Dieren bij veel provinciale onderwerpen vaak geen mening. Door de Stemwijzer moesten ze wel. Inmiddels is het bereik zo groot dat partijen het zich niet kunnen veroorloven niet mee te doen. Eigenlijk heeft de Stemwijzer de functie van verkiezingsprogramma’s overgenomen. Die lezen mensen niet meer. De standpunten in de Stemwijzer wel.”
“Ik schat dat we rond de 1,5 miljoen stemadviezen zitten tegen de tijd dat de stemlokalen open gaan. Dat lijkt niet veel maar dat is het cijfer voor de Provinciale Statenverkiezingen. De opkomst is laag en het aantal adviezen ook. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2012 liep het op tot bijna 5 miljoen. Wat ook enorm is veranderd is dat de helft van de stemmers meedoet op een smartphone of tablet. We hebben daarom veel energie gestoken in een site die overal goed werkt. Vroeger rolde er ook echt een stemadvies uit. In het resultaatscherm stond één partijlogo. Nu staat er een lijst van alle partijen met daarbij een percentage. En de uitslag kan nog verder verfijnd worden door gewicht toe te kennen aan stellingen. Er is nou eenmaal verschil tussen de onderwerpen waar mensen zich druk over maken.”
“Wat we niet meer doen, is het publiceren van de resultaten. Wat was de uitslag volgens de Stemwijzer? Maar het bleek dat die vaak sterk afweek van de werkelijke. Hoe dat komt? Het totaal aantal gebruikers is niet representatief voor Nederland en de Stemwijzer gaat echt alleen maar over de inhoud. Voor veel stemmers bepaalt dat maar voor een deel hun voorkeur. De uitstraling van de lijstrekker bijvoorbeeld is vaak net zo belangrijk.”
Stemexamen
Wat vindt ProDemos van de stelling dat iemand niet mag autorijden zonder rijbewijs maar wel mag stemmen zonder enige test vooraf?
“Ja, dat is een mooie. Heeft Maarten van Rossem dat niet eens gezegd? Maar we hebben daar al een instrument voor: ons Stemexamen. Dat is in feite geïnspireerd door die stelling. Hiermee testen we de politieke kennis. Maar over verplicht maken gaan we gelukkig niet.”
ProDemos is een neutrale organisatie die zich faciliterend opstelt en niet deelneemt aan het debat. Zouden ze dat wel willen, op sociale media bijvoorbeeld?
“Daar zijn we zeker wel in geïnteresseerd. Ik wil ook meer die kant op. Twitter is een mooi instrument maar we missen nu de mankracht om hierop actief te reageren. We willen ook weer gaan polsen bij gemeenten in het land welke onderwerpen daar leven en of we die in kunnen brengen in de Stemwijzer. Ook willen we meer discussie op de website en zo een permanent platform worden waarop burgers zich kunnen uiten over de politiek. Altijd, dus ook als er geen verkiezingen zijn. Een instrument dat hierbij kan helpen is de Stemmentracker. Terugkijkend kunnen mensen zien welke standpunten de partijen in de afgelopen periode hebben ingenomen en die vergelijken met hun eigen mening.”
Naast de digitale Stemwijzer heeft ProDemos nog wijzers die meer uitnodigen tot interactie. In de Stemwijzerwinkel kun je boodschappen doen waarna je bij het afrekenen hoort welke partij bij je mandje past. De StickerStemWijzer is een groot doek waarop gebruikers hun stem uit kunnen brengen door stickers te plakken. De zichtbaarheid van de stellingen en het stemmen zelf nodigt uit tot discussie.
Wahl-O-Mat
Het succes van de Stemwijzer is ook internationaal niet onopgemerkt gebleven. ProDemos gaat actief de boer op met het product, geeft voorlichting en heeft al aan veel landen licenties verkocht. Die krijgen dan toegang tot een beheermodule waarmee ze hun eigen Stemwijzer aan kunnen maken. Een groot land als Duitsland werkt ook op basis van de Stemwijzer maar die heeft een zelfstandige versie gekocht waar ProDemos zich verder niet meer mee bemoeit. Al sinds 2002 is de Wahl-O-Mat een groot succes bij de Duitse kiezer.
De originele grondwet uit 1848 die te zien is bij ProDemos De grondwet legde de basis voor ons huidige bestuurlijke stelsel. ANP KOEN VAN WEEL