Ik ben een tijdje geleden naar de grote overzichtstentoonstelling van David Cronenberg in EYE geweest. Die is inmiddels weer doorgereisd maar er is nog wel een mooie website in de lucht waarin het fijn ronddwalen is. Los van het feit dat het heerlijk is om via props, kostuums, promotiemateriaal, etc in het oeuvre van een regisseur te duiken krijg je ook direct zin om films te herzien. Het werd een film met een reputatie, ook bij mij, maar die bleek vooral denkbeeldig te zijn. Scanners is toch die film met de exploderende hoofden? Nou, dat blijkt bij een enkel hoofd te blijven en daarnaast heeft hij nog wel meer te bieden.
Kies een Cronenbergfilm en je denkt al snel aan een enkel onvergetelijk moment daaruit. Een vrouw met een buitenlichamelijke baarmoeder in The Brood, de parasiet in het bad bij Shivers, de videoband die in de buik van James Woods verdwijnt in Videodrome (die film heeft overigens meerdere onvergetelijke momenten) tot aan de spanking van Keira Knightley in A Dangerous Method. In Scanners is dat dus het exploderende hoofd. Maar de film blijkt veel meer te zijn dan dat. Ik had m meer dan 15 jaar niet gezien schat ik, dus ik vergeef mezelf die eenzijdige blik.
De scanners uit de film vormen een ras mensen dat is ontstaan na toediening van een experimenteel medicijn aan hun moeders in de naoorlogse jaren. Ze hebben daardoor paranormale kwaliteiten ontwikkeld. Die zijn soms zo krachtig, in het geval van de twee oerscanners in dit geval, dat ze anderen kunnen controleren en fysiek pijn aan kunnen doen enkel door het gebruik van hun gedachten. De scanners worstelen met die in hun ogen verdoemde krachten en het lukt ze niet te integreren in de maatschappij. Darryl Revok (Michael Ironside) is een scanner die wraak wil nemen op die maatschappij en vooral op het medisch conglomeraat ConSec, dat hem geschapen heeft, en daarvoor alle andere ‘verdoemden’ om zich heen verzamelt. Goedschiks maar desnoods ook kwaadschiks. Cameron Vale, een andere scanner, wordt door ConSec gerecruteerd om Revok te stoppen.
Vergeleken met Shivers, Rabid en The Brood is Scanners een vrij beheerste film met, ondanks het exploderende hoofd, een terughoudende vorm van horror. Dat kan liggen aan het feit dat Cronenberg zichzelf misschien wel MOEST beheersen omdat hij ondersteuning had gekregen in de vorm van een gunstige belastingregel door de Canadese overheid. Wellicht voelde hij druk om een onderhoudende en niet al te afschrikwekkende film te maken, voor een breder publiek. Ik weet niet of dat waar is maar het resultaat is er naar. Scanners is inderdaad zeer onderhoudend en intrigerend, zonder kijkers van zich te vervreemden door bizarre beelden. Scanners is meer een thriller met fantastische elementen. Hij doet me denken aan de paranoiathrillers van Alan Pakula of een film als Coma, met ook een megalomaan medisch kwaad op de achtergrond. Het feit dat de scanners hier individuen zijn die door de samenleving zijn uitgekotst, intrigeert. De krachten die ze hebben zijn niet eenduidig goed of slecht, maar ze hebben het er in elk geval moeilijk mee. Daarin lijkt Scanners vooruit te wijzen naar het superkrachtendilemma zoals dat naar voren komt in de Spiderman en X-Men franchises.
Het script is nogal onevenwichtig, met briljante scenes die afgewisseld worden door slecht getimede of met ongeloofwaardige dialogen. Het zwakste van de film is eigenlijk de lead. Stephen Lack is als ‘held’ Cameron Vale saai en niet bepaald meeslepend. Dan is de villain, zoals zo vaak trouwens, een veel interessanter figuur. Michael Ironside’s Revok is sinister, gewelddadig en beheerst psychotisch. Een geweldige rol. Ook Patrick McGoohan, als medisch vaderfiguur Dr Ruth, is sterk. Vooral door zijn beheerste stem waarmee hij Cameron, en mij, echt weet mee te nemen.
Scanners is niet helemaal gelukt maar is een sterke afsluiter van Cronenbergs ‘vroege’ films. Met Videodrome en The Fly steeg hij pas echt boven zichzelf uit.
