Op de vraag wat mijn favoriete film is heb ik altijd een standaard antwoord: Lawrence of Arabia. Deels om er vanaf te zijn, maar toch ook wel omdat het gewoon waar is. Ik heb m zeker 10 keer gezien. Uiteenlopend van een pan&scan versie op de tv van mijn ouders, 25 jaar geleden, tot de in 1988 gerestaureerde dvd-versie in glorious widescreen op mijn eigen beamer. Maar in de bioscoop zag ik de film nog nooit. Dus nu EYE de film (na opnieuw een restauratie) op het grote scherm en in 4K vertoont, greep ik mijn kans.
En wat was het mooi. Overweldigend, schitterend, woorden schieten te kort, etc. LOA is een cinefiele ervaring zoals er maar weinig zijn. EPIC is toch wel de term die hier bij hoort. Visueel overdondert de film nog steeds, maar visuele pracht only gets you so far. Aan de basis staat het verhaal van de fascinerende T.E. Lawrence, die zowel iets wereldvreemds en halfwitted heeft, als een hang naar megalomanie en narcisme.
Lawrence of Arabia is een betoverende beschrijving van hoe één man tegen alle verwachtingen in de opstand van Arabieren tegen de Turken leidde tijdens de Eerste Wereldoorlog. Meer om van hem af te zijn dan dat de legerleiding er iets van verwachtte, moest Lawrence naar het Midden-Oosten reizen om de situatie te beoordelen die was ontstaan na het Sykes–Picotverdrag. Aan de Arabieren was een staat beloofd op het grondgebied van het Ottomaanse rijk, mits dat verslagen zou worden. Die belofte werd met Sykes–Picot echter weer ingetrokken. Lawrence werd verliefd op Arabië en omdat hij de Arabieren wilde helpen om onafhankelijk te worden, kwam hij gevangen te zitten tussen twee culturen. Hij paste in geen van beide. Zijn tochten door de helse woestijnen, het leiden van Arabieren in de strijd, en botsingen met zowel Britse als Arabische collega’s en superieuren brengen veel interessante thema’s aan het licht. Van culturele verschillen en prioriteiten en de donkere kanten van de politiek tot de psychologische effecten van wreedheid en hoe moeilijk de wereld kan zijn voor een non-conformist.
De film is losjes gebaseerd op een autobiografisch verslag van de Arabische opstand door kolonel Thomas Edward (T.E.) Lawrence, getiteld Seven Pillars of Wisdom. De raadselachtige T.E. Lawrence werd net na WO I beroemd en bijna mythisch, grotendeels door de foto’s en films die de Amerikaanse oorlogscorrespondent Lowell Thomas (in de film geportretteerd als Jackson Bentley) van hem maakte tijdens de opstand. Andere personages bestonden deels echt (zoals Arabierenleiders Prins Feisal en Auda Abu Tayi en de Britse generaal Allenby) en zijn deels fictie (de Turkse ‘Bey’, Mr. Dryden en Sheriff Ali). Te midden van de grootsheid van de woestijn is de film ook een visueel dagboek van een man die zichzelf probeert te vinden en vast te houden aan zijn menselijkheid terwijl hij de rand van de waanzin nadert. De man die hem in toom moet zien te houden is Ali, een van de mannen van Prins Feisal die zich aansluit bij Lawrence en met hem bevriend raakt. Ali is de stem van het gezonde verstand omdat hij de keuzes van Lawrence wil volgen, maar ze ook in twijfel trekt. Hij verschuift van minachting jegens Lawrence, naar achterdocht, respect en zelfs liefde. Omar Sharif is geweldig in de rol. Zijn introductie, waarin hij op bijna magische wijze materialiseert uit een luchtspiegeling in de woestijn, is een van de beroemdste entrees van personages in de filmgeschiedenis.
Visueel is Lawrence of Arabia wellicht de indrukwekkendste film ooit gemaakt. De 70 mm beelden zijn gevuld met ontzagwekkende landschappen, vaak met mensen die niet groter zijn dan een stip aan de horizon, opduiken in een luchtspiegeling, of ondanks de aantallen nietig lijken in de immense woestijn. Regisseur David Lean filmde op veel van de werkelijke locaties waar Lawrence rondzwierf – waaronder het midden van de Jordaanse woestijn, meer dan 200 kilometer van de dichtstbijzijnde waterbron. Alles wat je ziet in de film is echt. Als acteurs eruit zagen alsof ze een halve mijl verderop waren, dan was dat ook echt zo. Walkietalkies waren daarbij erg nuttig. Er waren geen digital effects dus als er honderden mensen en honderden kamelen nodig waren voor een scene, dan waren die er ook. Die echtheid voel je. De film straalt een enorme authenticiteit uit die met effects niet te behalen is.
Peter O’Toole werd een internationale ster met zijn weergaloze hoofdrol. Hij weet Lawrence mysterieus te houden, maar ook interessant genoeg om naar te blijven kijken. Eerst zien we hem als een wat dromerige, maar avontuurlijke man die zijn eigen regels volgt. Als hij waardering krijgt bij de Arabieren, gaat hij zichzelf steeds meer als een god beschouwen. Hij verliest zijn onschuld en wordt zelfs bloeddorstig. O’Toole blijft echter zijn puurheid behouden, verschrikt als hij is door de transformatie die hij ondergaat. Die zoektocht naar de kern, wie ben ik en wat doe ik op deze wereld, maakt Lawrence of Arabia tot een film voor alle tijden. Om steeds opnieuw te herontdekken. En te genieten van de fantastische muziek van Maurice Jarre, het ingenieuze script en de beeldenpracht van cameraman Freddie Young.
