Een overzicht van de films die ik gerecenseerd heb. Dus niet alles wat ik gezien heb. Dat aantal zal rond de 30 liggen.
The Storm (Bahoz)
Kazim Öz • Turkije, 2009
Als Cemal zijn toegangsexamen voor de universiteit heeft behaald, begint hij aan een lange reis van zijn afgelegen geboortedorp Tunceli naar het drukke Istanbul. Hij kijkt zijn ogen uit maar stort zich ook met fanatisme op zijn economiestudie. Al snel wordt hij benaderd door een groep politiek bewuste studenten die merken dat Cemal net als zij uit Koerdistan komt. Met veel bravoure trachten ze het ideaal van een vrij Koerdistan levend te houden in het onderdrukkende klimaat van begin jaren negentig. Cemal laat het zich aanleunen maar houdt qua betrokkenheid de boot af. Geleidelijk aan komt hij echter toch onder invloed van de beweging te staan en raakt hij steeds meer betrokken bij de Koerdische zaak.
Dit lang uitgesponnen portret van studentenactivisme in het door rechtse partijen beheerste Turkije van vijftien jaar geleden weet de juiste balans te behouden tussen idealisme en hormonale spanningen. Ondanks de vele personages en de gecompliceerde politieke verhoudingen weet regisseur Kazim Öz alles goed af te handelen, tot aan de symbolische overtocht die Cemal in de afsluitende epiloog onderneemt. De plot is af en toe wat schetsmatig, en de manier waarop de studenten elkaar constant met ‘kameraad’ aanspreken lijkt eerder een poging om wat lucht in het verhaal te brengen dan een serieuze weergave van de geschiedenis. Toch is dit een indrukwekkende film van een regisseur die zijn documentaireverleden weet om te zetten in relevante cinema.
The Last Conversation
Noud Heerkens • Nederland, 2009
In dit speelfilmdebuut van Noud Heerkens speelt Johanna ter Steege de carrièrevrouw Anna, die een autorit maakt naar het vliegveld. Ze wil weg, maar weet nog niet waarheen. Haar minnaar Laurens heeft een einde gemaakt aan hun buitenechtelijke relatie en heeft definitief voor zijn vrouw en kinderen gekozen. Anna is verrast door zijn besluit en emotioneel zo geraakt dat ze zich heeft voorgenomen om in het buitenland tot rust te komen. Tijdens de rit belt Laurens haar op en via de telefoon vechten ze nog een keer alles uit wat hun dwars zit en zat in hun relatie.
Technisch gezien is The Last Conversation een tour de force. Met vijfentwintig vaste camera’s die op de auto zijn bevestigd wordt Johanna ter Steege vastgelegd, tijdens haar rit en terwijl ze het gesprek met Laurens voert. Die camera’s waren nodig omdat Heerkens een bijzonder plan voor ogen had met zijn film: hij wilde alles in één lange take opnemen. En dat is ook gebeurd. Omdat de film met zoveel camera’s is gedraaid had Heerkens de mogelijkheid om de camerawisselingen te monteren binnen de take, waardoor er toch veel beeldvariatie is. Daardoor schuift de unieke prestatie van Ter Steege wel eens naar de achtergrond. Je vergeet namelijk dat het één take is, totdat een voorbijrijdende auto — die via een tweede camera gevolgd wordt door de achterruit — er weer aan herinnert dat er geen knip in de tijd zit. Indrukwekkend is het zeker, maar inhoudelijk heeft Heerkens dit concept te ver doorgetrokken. Emotioneel gebeurt er veel tijdens het gesprek: Anna en Laurens worden kwaad en halen elkaar weer aan, ze halen herinneringen op, confronteren elkaar met verzwegen gevoelens maar vrijen elkaar ook weer op zoals ze voorheen deden. Door de lengte van de film zakt de spanningsboog echter te vaak in, en gaat er veel van de impact verloren.
Paper Soldier (Bumaznyj soldat)
Alexey German Jr. • Sovjet-Unie, 2008
Begin jaren zestig van de vorige eeuw was Rusland met de VS verwikkeld in een strijd om de eerste mens de ruimte in te krijgen. De Russen deden dat met hun spoetniks en Vostoks die ze vanuit de eindeloze vlaktes van Kazachstan de lucht in schoten. Tegen die achtergrond verteltPaper Soldier een verhaal over een arts (Merad Ninidze) die de kosmonauten medisch begeleidt, maar zelf teveel eigen sores aan z’n hoofd heeft om goed te kunnen functioneren. Gezien de ruimterace die gaande is tussen de beide grootmachten zou hier een vergelijking met Philip Kaufmans The Right Stuff wellicht voor de hand gelegen hebben, maar niets is minder waar. Waar Kaufman volgens de beste Hollywoodtradities vooral een spannend verhaal vertelt, gaat regisseur Alexey German Jr. een veel essayistischer kant op, en serveert hij vooral indrukken en referenties naar de Russische cinema uit die periode.
De overlappende dialogen, de gesprekken over de meest triviale zaken, banale voorwerpen (een fiets, een badkuip) en de door vrouwen omringde dokter die steeds meer in zijn eigen wereld leeft doen ook sterk denken aan Fellini’s 8½, waarin Marcello Mastroianni een vergelijkbaar pad aflegt. Ninidze lijkt zelfs op Fellini’s vaste leading man. Het camerawerk is sterk en het desolate landschap waar de zon nooit lijkt te schijnen is een personage op zichzelf. De acteurs worden gevangen in te krap gekaderde shots, waardoor er altijd net te weinig ruimte lijkt te zijn, ook al zijn ze in een gebied dat geen grenzen schijnt te hebben. Doordat motivaties nooit duidelijk zijn, gesprekken vaak middenin een zin starten of onderbroken worden en omdat relaties tussen de betrokkenen niet helder worden, krijgt Paper Soldier echter een hermetisch karakter. De kijker blijft op een afstand en bewondering overheerst boven betrokkenheid.
Bronson
Nicolas Winding Refn • Groot-Brittannië, 2008
Michael Peterson (Tom Hardy), een ruwe ongepolijste krachtpatser, heeft nogal wat moeite met gezag en mist ergens een gen waarmee ‘normale mensen’ tot sociaal gedrag in staat zijn. Hij verdwijnt al op jonge leeftijd in de gevangenis, na een uit de hand gelopen roofoverval. Niet dat hij daar erg mee zit. Voor hem is zijn cel een hotelkamer waarin hij af en toe gasten ontvangt in de vorm van een leger tot de tanden bewapende bewakers die hem wat manieren willen bijbrengen. Voor Michael vormden deze bezoekjes een fijne aanleiding zijn vechttechnieken weer wat te oefenen, en hij ziet de bewakers als ideale sparring partners. Uiteraard delft hij steeds het onderspit, maar niet voordat er minstens twee van zijn opponenten hevig bloedend het pand verlaten. Peterson neemt de bijnaam Charles Bronson aan, naar de acteur met dezelfde naam die ook een reputatie van ‘eerst vechten, dan praten’ had. Hoewel hij eerder een boos dan een slecht man is, vormen de vele vechtpartijen voldoende reden zijn eenzame opsluiting steeds te verlengen. Uiteindelijk verblijft Bronson 34 jaar in de gevangenis, waarvan 30 jaar alleen. Het is nauwelijks te bevatten.
Nicolas Winding Refn weet beide kanten van Bronsons medaille te tonen, zonder een oordeel op te dringen. De man is een stuk tuig van de richel waar inderdaad niets anders mee aan te vangen valt dan hem eenzaam op te sluiten. Maar hij is ook een kwetsbare en intelligente jongen die door zijn ervaringen nooit de kans heeft gehad emotioneel volwassen te worden. Dat hij later in zijn gevangeniscarriere romans en poëzie is gaan schrijven en zich op de schilderkunst heeft gestort, getuigen van zijn uiteindelijke groei. Refn hint subtiel op de mogelijkheid dat Petersons leven heel anders had kunnen lopen als hij wat eerder zijn artistieke kanten had kunnen onderzoeken. Of genoot hij zo van het afrossen van tegenstanders dat geen enkele hobby daar tegenop kan? Hoewel we al zijn kanten te zien krijgen (Bronson is niet alleen zeer gewelddadig maar ook erg grappig, kwetsbaar en sluw), blijft de man een raadsel. Tom Hardy is fantastisch in de titelrol (die doet denken aan die van Eric Bana in Chopper) en Refn maakt creatief gebruik van kleuren, close-ups en theatrale effecten. Een wonderlijke maar vermakelijke film over een nog wonderlijker en vermakelijker man.
Involuntary
Ruben Östlund • Zweden, 2008
Een zomer in Zweden. Een man viert zijn zestigste verjaardag en raakt gewond door een vuurpijl. Hij weigert hulp omdat hij niet wil toegeven dat hij pijn lijdt en bang is het feest te bederven. Twee tienermeisjes draaien wulps met hun heupen voor een webcam, zich hardop afvragend of ze dun en mooi genoeg zijn. Hun door drank beheerste uitstapje met vrienden eindigt in het achterlaten van een van hen in een park. Een vriendengroep van rond de dertig gaat voor hun vaste weekend weg naar een afgelegen vakantiehuis. Meerdere malen overschrijden ze daar persoonlijke grenzen en ondergaan twee van hen emotionele en fysieke vernederingen. Tijdens een lange busrit durft een actrice zich niet uit te spreken en laat iemand anders opdraaien voor haar (futiele) fout. En een lerares probeert haar leerlingen de gevaren van groepsdruk bij te brengen, terwijl ze zelf stelling neemt tegen een collega die een leerling heeft mishandeld maar aan wie haar andere collega’s loyaal blijven.
De aard van groepsdynamiek wordt onderzocht in deze ensemblefilm van Ruben Östlund. De kracht van de film is zijn herkenbaarheid. Östlund laat zien dat groepsdruk van alle tijden en generaties is, en de verhalen zullen bij iedere kijker wel een snaar van identificatie weten te raken. Waarom reageert een individu anders als hij of zij zich in een groep bevindt? Waarom wordt het besef van goed en kwaad overboord gegooid, en worden waardigheid en gezond verstand ingeruild voor onderwerping aan een onzichtbare dictatuur? Ondersteund door een zeer ongedwongen cameravoering — waarbij lichaamsdelen met regelmaat door het kader afgesneden worden en scènes met een vast camerastandpunt het drama tonen — creëert Östlund een eigen stijl. Die is soms wat te gemanierd, maar draagt in zijn consequentheid bij aan de eenheid van de film. Hij toont zich een beheerst manipulator van de psyche als hij scènes afbreekt op die momenten dat kijkers zich ongemakkelijk gaan voelen. Zo laat hij de keuzes steeds bij die kijker waarna die achteraf kan nagaan of het gedrag van personages overeenstemt met eigen afwegingen. Een film die tot napraten uitnodigt zonder al te belerend te zijn.
The Baby Formula
Alison Reid • Canada, 2008
In deze debuutfilm van Alison Reid, die op filmgebied vooral ervaring heeft als stuntvrouw (!), worden Lilith en Athena — een getrouwd lesbisch stel — en hun pogingen om elkaars baby te krijgen gevolgd. Elkaars?
The Baby Formula heeft een hoog documentairegehalte, maar de manier waarop de baby’s geconcipieerd werden maakt direct duidelijk dat het om fictie gaat. Hoewel gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, waarbij het mogelijk bleek om artificieel sperma te maken van stamcellen bij vrouwelijke muizen en daarmee voor nageslacht te zorgen, is deze technologie nog lang niet beschikbaar voor mensen. Het is Reid dan ook vooral te doen om discussie aan te wakkeren rond dit onderwerp en het op de politieke en wetenchappelijke agenda te houden.
Actrices Megan Fahlenbock (Lilith) en Angela Vint (Athena) bleken beiden zwanger, en Reid zag direct de potentie van die situatie. Voor de zwangerschap hoefde er dus niets gefaket te worden, en dit hielp de acteerprestaties van beide actrices enorm. Ze konden putten uit daadwerkelijk aanwezige gevoelens en dat is te zien. De stemmingswisselingen en emotionele buien spatten van het scherm af. Omdat de zwangerschap de makers dwong in continuïteit te draaien en het script organisch te ontwikkelen naarmate de zwangerschap vorderde, hing veel af van improvisatie en spontaan ingelaste scènes. Daardoor heeft de film een zeer natuurlijke en geloofwaardige uitstraling. De zeer diverse ondersteunende cast, iets te gemaakt divers wellicht, zorgt daarnaast voor voldoende plotspanning. De regisseuse benadrukt dat het marketingbudget van de film minimaal was, en dat ze had gehoopt op een rel in een wat conservatiever land dan Canada. Dat dit nergens gebeurd is lijkt erop te duiden dat het best goed gesteld is met de wereldwijde acceptatie van ouderschap voor paren van gelijke sekse.
Flashbacks of a Fool
Baillie Walsh • Groot-Brittannie, 2008
Flashbacks of a Fool is precies wat de titel al zegt: een man van middelbare leeftijd blikt terug op zijn jeugdjaren en de fouten die hij toen gemaakt heeft en nu nog steeds maakt. Joe (Daniel Craig) is een succesvolle acteur in Hollywood die echter over zijn top heen is en zich vooral wentelt in drank, drugs en dames. Als hij een telefoontje krijgt dat zijn jeugdvriend, die hij inmiddels al lang vergeten is, plotseling is gestorven, duikt hij in zijn verleden, op zoek naar de oorsprong van zijn huidige leven.
Daniel Craig is een sterk acteur, zo bewees hij al voordat hij die kracht overbodig maakte toen hij de rol van James Bond op zich nam, maar hier komt hij niet verder dan clichés. In het begin van de film is hij een tijd naakt te zien, en dat lijkt vooral een truc om te zorgen dat er een buzz rond de film ontstaat. Zijn jonge zelf (gespeeld door Harry Eden) doet het al niet veel beter. De acteurs die hem omringen spelen hem van het scherm af. Maar omdat hun personages niet echt interessant en hun onderlinge relaties niet duidelijk zijn, laat het spel de kijker koud. Belangrijker voor het falen van de film is echter het totaal ontbreken van een link tussen de twee verhaallijnen. Hoewel het in heden en verleden om Joe gaat en de beslissingen die hij neemt, voelen deze lijnen als twee aparte films. Daardoor valt de constructie als een kaartenhuis in elkaar. Regisseur Walsh heeft met zijn debuutfilm zijn hand overspeelt. Een ding moet je hem nageven: visueel staat de film als een huis. Zijn verleden als reclamefilmer heeft hem blijkbaar geholpen. De omgevingen van het heden (Joe’s sculpturale en lege huis aan de Californische kust) en verleden (de aandoenlijke poppenhuizen in de Britse duinen die zich wentelen in de ondergaande zon), worden perfect neergezet. Walsh gebruikt verder muziek van David Bowie en Roxy Music op de soundtrack, en dat is als het indrukken van een emotieknop bij het publiek: tranen gegarandeerd. Maar gezien de rest van Flashbacks of a Fool lijkt de soundtrack vooral een poging zijn falen op de meeste andere terreinen te verbloemen.
Rachel Getting Married
Jonathan Demme • VS, 2008
Het lijkt erop dat elke actrice in Hollywood met een enigszins mooie kop op een gegeven moment wil laten zien dat ze echt geen zacht ei is van wie haar carrière haar is komen aanwaaien. Het geijkte pad daarvoor is een rol als (ex-)verslaafde of psychiatrisch patiënt Liefst allebei. Vervolgens moet de duivel die dit leed heeft veroorzaakt, uitgedreven worden middels heftige botsingen met familie en vrienden. Als het kan met veel schreeuw- en huilbuien, stemmingswisselingen en bijdehante opmerkingen, zodat het acteertalent zo breed mogelijk geëtaleerd kan worden. Het is mooi als de film dan aan het eind van het oude of het begin van het nieuwe jaar uitgebracht wordt, zodat de kansen op een Oscarnominatie zo hoog mogelijk zijn.
Zo ook Anne Hathaway. Haar stervehikel heet Rachel Getting Married, en ze wordt geregisseerd door Jonathan Demme, die weer een script gebruikt van Jenny Lumet (dochter van veteraan Sidney). Hathaway speelt Kym, een twintiger die een weekendje weg mag uit rehab om de bruiloft van haar enige zus bij te wonen. Kym is ketting-roker, ex-junkie, negen maanden sober en ze zit middenin het 12-stappen programma van de AA. In de eerste confrontatie gaat het al mis, als Kym woorden krijgt met haar al te perfecte zus Rachel en haar overbezorgde vader. Tijdens het oefendiner maken Kym en de kijker kennis met Rachels al even perfecte verloofde, die — hoe politiek correct — tien keer zo zwart is als Obama, en diens excentrieke familie en vrienden. Een scala aan speeches, liedjes en andere creatieve uitingen komt voorbij als iedereen het toekomstig paar geluk toewenst. Kym wil terug naar de AA, en als kijker heb je daar veel begrip voor. Vlak voor de bruiloft doet Kym een halfslachtige zelfmoordpoging met de Mercedes van pa, omdat ze het schuldgevoel over de door haar veroorzaakte dood van haar broertje jaren daarvoor niet de baas kan. Deels zal het echter ook vanwege de botsing met al dat perfectionisme rond haar heen zijn, van een familie die vast veel van haar houdt maar die liefde alleen met verstikking kan tonen. Zeker Oscarmateriaal en het acteervuurwerk mag er zijn, maar dat maakt nog geen goede film.
Los bastardos
Amat Escalante • Mexico/Frankrijk/VS, 2008
Twee illegale Mexicaanse immigranten zoeken naar werk in Los Angeles. De ervaren Jesus en de jonge Fausto weten dat er misbruik gemaakt zal worden van hun inzet, maar als ze aan wat geld willen komen hebben ze weinig keus. Lange dagen zitten ze in een groep te wachten tot er iemand langskomt die hen in wil huren. De twee hebben die ochtend al een klus aangenomen waar ze tegen de rest wat geheimzinnig over doen. Als de avond valt, breken ze in bij een alleenstaande moeder, en de doelgerichtheid van de actie doet een link met de verzwegen klus vermoeden. De vrouw ligt haar roes uit te slapen op de bank, na een crackpijp gerookt te hebben, als de twee Mexicanen haar verrassen. De bedoelingen van Jesus en Fausto zijn echter niet duidelijk en de rest van de avond en nacht verloopt dan ook heel anders dan menig kijker zou verwachten. Juist daardoor komt de schokkende ontknoping als een maagstoot binnen.
Het is niet moeilijk te zien wat regisseur Amat Escalante wil aantonen met Los bastardos. Armoede drijft de twee tot criminaliteit, en door frustraties over hun dagelijkse behandeling ligt gewelddadigheid op de loer. De VS zijn slechts geïnteresseerd in exploitatie van de immer binnenstromende immigranten, en de sociale onrust die dat proces met zich meebrengt wordt genegeerd. Escalante heeft de twee hoofdrolspelers zelf van de straat geplukt en de levensechtheid die hij daarmee koopt betaalt zich voor een deel uit. Maar door het schematische script en de beperktheid van de acteurs is het ook moeilijk met ze mee te gaan. Het camerawerk is sterk en de regisseur weet het zinderende Californische landschap in prachtig gekadreerde beelden te tonen. Escalante heeft goede bedoelingen met het tonen van de slechte behandeling van immigranten en de tragedies die daaruit kunnen ontstaan, maar doet er te weinig mee. De gruwelijke afloop verzekert hem van de nodige aandacht, maar deze trap in de onderbuik verdringt tegelijk de andere emoties die hij met zijn film wilde oproepen.