In de filmcolumn van Macfan 126 ging ik zoek naar de ‘dark side’ van Apple. Het in aanbouw zijnde hoofdkantoor in Cupertino was daarin het ruimteschip waarin de anonieme medewerkers, als in de beste dystopische cinema, slaafs voldoen aan hun taken. De manier waarop er met dat altijd in het wit geklede arbeidersleger werd omgegaan, heeft in die vergelijking iets retro-futuristisch. Het leek eerder op Brave New World dan op de huidige social-mediamaatschappij. Maar nu is er een film die wel een eigentijdse en tegelijk angstaanjagende blik op zo’n ecosysteem van duizenden met elkaar verbonden medewerkers biedt.
Op 11 mei gaat The Circle in première, de verfilming van het gelijknamige boek van Dave Eggers. Daarin wordt Mae Holland aangenomen bij de Cirkel, het machtigste internetbedrijf ter wereld. De persoonlijke e-mails van de gebruikers, hun betalingsverkeer, hun aankopen en in feite al hun ervaringen zijn daar met elkaar verbonden door een universeel besturingsprogramma. De daarmee gecreëerde holistische identiteit biedt volgens de Cirkel uitzicht op een nieuw tijdperk van openheid en gemeenschapszin.
Goeroe
Het internetbedrijf heeft met een volledig op openheid gerichte levenshouding vooral wat weg van Facebook. Maar Eamon Bailey, de goeroe aan het hoofd die voortdurend wordt toegejuicht door zijn medewerkers, doet toch vooral denken aan Steve Jobs of Tesla- en Space-X-baas Elon Musk. Mark Zuckerberg weet dit soort gevoelens niet los te maken. Door de schaal van het bedrijf en de grenzeloze ambities is de Cirkel eerder een fusie van deze voorbeelden. Het bedrijf is zo groot dat het elke competitie wegvaagt en er voor ‘hippe’ mensen eigenlijk geen andere optie is dan daar te gaan werken. Mae Holland is dan ook dolblij als dat lukt. Maar al snel ontstaan er scheurtjes in het door Bailey geschetste ideaalbeeld.
Eggers maakte met zijn boek een thriller over de mogelijke gevolgen van een steeds verder achteruithollende privacy. In zijn visie wordt dat mechanisme zo sterk dat niet delen eigenlijk geen optie meer is. Iemand die niet deelt is verdacht, geheimen bestaan niet, iedereen houdt elkaar in de gaten. Het is een donker toekomstbeeld dat tegelijk teruggrijpt op een maatschappij zoals die bijvoorbeeld in de DDR-tijd bestond. De Stasi was daarin de controlerende macht maar omdat die zo ongrijpbaar was, lijkt het sterk op wat er The Circle gebeurt. Een film als Das Leben der Anderen (2006) laat het controleproces op aangrijpende wijze zien. De idealistische medewerkers van de Cirkel en de glimlachende goeroe aan het hoofd doen op het eerste oog wellicht niet denken aan de totalitaire regimes in boeken als Brave New World en 1984. Maar dat vernislaagje is dun.
Logan’s Run
Bij dystopische films heb je vaak direct door dat er ergens iets goed mis is gegaan met de wereld. Denk Mad Max (1979) en de remake Mad Max: Fury Road (2015), The Road (2009) of het klassieke voorbeeld Things To Come (1936). Bij werelden die in eerste instantie juist zo ideaal lijken, komt de confrontatie met de harde werkelijkheid erachter veel harder aan. Mooi voorbeeld daarvan is Logan’s Run (1976), een science-fictionfilm waarin een hedonistische toekomstmaatschappij in stand gehouden wordt door de inwoners hergeboorte te beloven maar ze in plaats daarvan te vermoorden als ze dertig worden. In Never Let Me Go (2010) wordt de mens minstens honderd jaar, maar die belofte blijkt waargemaakt te worden door een deel van die mensheid te laten opereren als orgaandonoren die vermoord worden als hun lichaam nodig is. Welt am Draht (1973) is een door Rainer Werner Fassbinder gemaakte miniserie over een wereld waarin de individuen slechts blijken te bestaan als simulaties van een computer. Voor al deze voorbeelden geldt dat ze op boeken zijn gebaseerd. Thema’s als de teloorgang van privacy, verlies van identiteit en de destructieve invloed van totalitaire regimes, vragen om filosofische introspectie. Die diepgang gaat in films vaak verloren maar omdat de destructie getoond kan worden, is de impact toch groot.
Welt am Draht
Eggers’ boek werkt vooral als thriller. Als filosofisch toekomstbeeld dat tot denken aan zet, is het minder geslaagd. Voor de verfilming zou dit wel eens gunstig uit kunnen pakken.
Dit stuk verscheen eerder in MacFan 130 (mei/juni 2017)