De val uit de titel is die van Samuel, vanuit het zolderraam van een chalet in de bergen boven Grenoble. Hij ligt dood in de sneeuw en wordt daar gevonden door zijn 11-jarige zoon Daniel. De grote vraag is dan of hij gevallen, gesprongen of geduwd is. Dat wordt uitgezocht tijdens een rechtzaak tegen Sandra (Sandra Hüller), de Duitse vrouw van Samuel die hem geduwd zou hebben.
Anatomy of a Fall is niet zozeer een rechtbankdrama of een thriller maar vooral een analyse van een relatie. Sandra en Samuel zijn uit elkaar gegroeid, zijn beiden gefrustreerd over die slechte relatie maar staan diametraal tegenover elkaar als het over de oorzaken gaat. Een van de redenen is het ongeluk dat Daniel heeft gehad waarbij die het grootste deel van zijn gezichtsvermogen is kwijtgeraakt. Samuel voelt zich verantwoordelijk en Sandra geeft hem ook de schuld. Hij verwijt haar dat hij zijn eigen carriere voor haar opzij heeft gezet en dat alles in het teken staat van haar succes als schrijfster. Zij verwijt hem dat hij niet voor zichzelf opkomt en dat hij bang is om nu eens echt aan de slag te gaan met zijn eigen boek. Hier botsen twee ego’s waartussen ooit iets liefdevols is geweest maar waarbij jaloezie allesverterende vormen heeft aangenomen. Dit wordt allemaal duidelijk tijdens flashbacks en audio-opnames die opduiken tijdens het proces.
De film deed me denken aan het oeuvre van Michael Haneke. IJskoude analyses van relaties waarin fysiek geweld en fysieke pijn niet geschuwd worden maar de echte pijn vooral voortkomt uit de woorden die de personages tot elkaar richten. Woorden die als mokerslagen aan komen en waarbij je als kijker naar ze wil roepen te stoppen met elkaar te beschadigen. Als Duitse die vloeiend Frans spreek en nog beter Engels, krijgt Sandra iets ongrijpbaars. Ze vraagt of ze tijdens de Franse rechtzaak bij moeilijke momenten mag wisselen naar het Engels, omdat ze zich dan beter kan uiten. Maar is dit omdat ze zo de waarheid beter overbrengt? Of is het de taal waarin ze gemakkelijker kan liegen? Net als Sharon Stone in Basic Instinct is Sandra een beroemde schrijfster wier boeken verontrustende voortekenen lijken te bevatten van de misdaad waarvan ze wordt beschuldigd. In combinatie met haar kilte laat de film ons denken dat Sandra wel eens een crimineel meesterbrein zou kunnen zijn dat zich in het volle zicht verbergt. Een femme fatale, wellicht, maar ook mijlenver verwijderd van Stone’s verleidelijke versie ervan.
In het verbale gevecht tussen de openbaar aanklager en Sandra’s advocaat (tevens oude vriend/vlam) is het dan ook vooral haar geloofwaardigheid die beoordeeld wordt. Op een gegeven moment lijkt de aanklager volmondig te geloven dat zelfs als Samuel zelfmoord pleegde, Sandra nog steeds schuldig is omdat ze hem ertoe aanzette. Uit de getuigenverslagen en audio-opnames rijst een beeld van een kille vrouw die alles op zij zet voor haar carriere en zelfs haar zoon niet de aandacht geeft die hij verdient. Maar ook Samuel blijkt manipulatief, denk alleen al aan het feit dat hij opnames heeft gemaakt waardoor de verdenking rijst dat hij de ruzies geinstigeerd heeft om bewijs tegen haar te verzamelen. De twee zijn voortdurend bezig hun relatie te beredeneren, als een rekenmachine die moet zeggen wie van de twee de meeste offers heeft gebracht. Daardoor wordt duidelijk dat het sowieso op z’n eind liep. De vraag is hoever Sandra wilde gaan om dat voor elkaar te krijgen.
Sandra is schuldig of niet schuldig maar dat is een oordeel dat aan de rechter is. Het zijn woorden die voor haar heel belangrijk zijn maar weinig zeggen over wie ze is. Achter dit zwartwitdenken zit een wereld van grijstinten met morele kenmerken die allemaal iets over haar zeggen. Sandra Hüller is altijd al een actrice zonder poespas geweest die bedreven is in het spelen van ondoorgrondelijke personages, zoals ze al liet zien in haar doorbraakkomedie Toni Erdmann. Dat schijnt ze ook te doen in The Zone Of Interest, maar die heb ik nog niet gezien. Ook hier weigert ze opnieuw om ‘aardig’ te spelen met het personage, waardoor ze iets dubbelzinnigs blijft houden en ze altijd op afstand blijft. Hüller is het perfecte raadsel, warm en sympathiek op het ene moment en vreemd afstandelijk op het andere.
Uiteindelijk is het vooral Daniel die als kroongetuige de grootste invloed heeft op de beslissing. Maar het is een onmogelijke positie. Hij heeft zijn eigen versie van wat er is gebeurd maar hij realiseert zich ook dat zijn herinneringen onbetrouwbaar zijn. Hij moet in wezen kiezen tussen het verdoemen van zijn dode vader – die in dat geval zelfmoord gepleegd zou hebben – en het veroordelen van zijn moeder door haar als moordenaar te impliceren. Anatomy of a Fall meandert op prachtige wijze tussen deze twee uitersten.