The Day After

De rampenfilm to end all rampenfilms. In dystopische spektakelfilms gaat de wereld meestal spectaculair ten onder, maar die ondergang is geworteld in fantasie. Ook vormt die ondergang meestal het decor voor een heroïsche strijd van een groepje overlevenden. Maar in 1983 is er een film gemaakt over een reëel doemscenario. Een doemscenario dat met de oorlog in Oekraïne en de bijbehorende dreigende taal ineens weer dichterbij komt.

The Day After begint met een serie banale scenes over gewone mensen die gewone dingen doen. Inwoners van Lawrence, Kansas, en Kansas City, Missouri, en van verschillende familieboerderijen in de buurt van nucleaire raketsilo’s. Maar dan dringt het wereldnieuws zich steeds meer op. De NAVO- en het Warschaupact-landen gaan elkaar in steeds heftiger woorden en ook acties bedreigen. Naarmate die dreiging toeneemt, begint het hamsteren en ook de evacuatie van grote steden. Kansas City begint leeg te stromen, waardoor de uitgaande snelwegen verstopt raken. Uiteindelijk vallen de bommen echt als de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie een grootschalige nucleaire oorlog beginnen. De gevolgen zijn verschrikkelijk. In The Day After is er geen hoop meer, geen toekomst. Het is een ultiem nihilistische film die niet echt goed is, maar wel uiterst invloedrijk was.

Hij had 3 uur moeten duren, maar omdat gevreesd werd dat het onderwerp te heftig was en dat, nog belangrijker, bedrijven hun commercials er niet bij wilden vertonen, werd hij met een uur ingekort. De film werd op TV uitgezonden op 20 november 1983, door ABC. Meer dan 100 miljoen mensen keken. Er brandde een landelijke discussie uit over dit scenario, waarbij ook geluiden te horen waren die de makers ervan beschuldigden de Sovjet-Unie in de kaart te spelen. De film vestigde een record als de hoogst gewaardeerde televisiefilm in de geschiedenis. De fatale gevolgen van een nucleaire oorlog waren nu ook voor de gewone Amerikanen duidelijk. De beroemde anekdote is dat zelfs Reagan erdoor ontroerd was, en sommigen speculeren dat hij in zijn tweede termijn de nadruk heeft gelegd op het verminderen van de voorraad kernwapens in de wereld, omdat de film zoveel indruk op hem maakte. Er is echter nooit bewijs geleverd dat The Day After een directe invloed heeft uitgeoefend op het akkoord dat hij en Gorbachov tekenden in 1987.

Aflevering 9 van seizoen 4 van The Americans heet The Day After. Het gezin Jennings kijkt samen met buurman en vriend Stan en diens zoon naar de film. Ook op hen maakt die grote indruk maar vooral bij Sovjet-agenten Philip en Elizabeth krijgt hij een dubbele lading. Elizabeth zegt: “These are the people who dropped the atom bomb. Twice.” De aard van het werk van Philip en Elizabeth betekent dat ze altijd zo normaal mogelijk moeten doen, terwijl ze voorkennis hebben dat de toestand van de wereld, en eigenlijk van de mens zelf, niet meer te herstellen is. De serie maakt in deze aflevering nog een andere relevante link. KGB-officier Oleg vertelt collega en vriendin Tatiana dat hij van zijn vader heeft gehoord dat in september het rakettendetectiesysteem van de Sovjet-Unie meldde dat vijf kernraketten vanuit de Verenigde Staten op weg waren naar Rusland. In plaats van die detectie te vertrouwen, ging de officier van dienst op zijn gevoel af dat de aanval een vals alarm was. Dus gaf het leger geen opdracht tot een tegenaanval. Het blijkt dat de gedetecteerde raketten eigenlijk gewoon zonlicht waren dat weerkaatst werd door wolken. Dit is ook echt gebeurd. Het scenario van The Day After was dus niet vergezocht.