Ik heb een videoband met een aantal Fassbinderfilms, waaronder deze. Opgenomen ergens midden jaren negentig bij een retrospectief op de BBC. Ik koester die band. Op een of andere manier doet die me meer dan mijn Fassbinder dvd boxset of de opgepoetste versie van het zelden geziene Welt am Draht. Angst essen Seele auf staat me het meest bij van die bibberende VHS-tape.
Schoonmaakster Emmi, een weduwe van rond zestig, ontmoet in een bar de veel jongere Marokkaan Ali. Op het eerste gezicht konden de verschillen niet groter zijn, maar toch worden deze twee eenzame mensen verliefd op elkaar. Het melodrama dat volgt, waarin de twee zowel intense verbondenheid voor elkaar als intense haat van hun omgeving voelen, is door Fassbinder meesterlijk uitgewerkt. De film heeft twee helften waarin de disbalans schuift van de reacties van de omgeving naar de reacties op elkaar. De twee groeien namelijk eerst naar elkaar toe maar als hun omgeving de negatieve houding jegens Emmi aan past om haar in hun kamp te houden, raken de twee meer van elkaar vervreemd. Dan worden de onderlinge verschillen alsnog duidelijk.
In zijn theatrale stijl, waarin de haat en de pijn nog eens extra vet aangezet worden, weet de regisseur op schitterende wijze aan te tonen hoe slecht mensen om kunnen gaan met veranderingen. Het is haast profetisch hoe hij meer dan veertig geleden iets liet zien dat nu nog steeds dagelijks speelt. Vreemdelingenhaat, discriminatie en de enorme angst voor alles wat anders is. Hij kadert Emmi en Ali voortdurend in strak afgemeten shots waarin hij doorkijkjes, ramen, deurposten en tralies gebruikt om hun eenzaamheid te benadrukken.
De film is gebaseerd op twee andere. In Fassbinder’s eigen Der amerikanische Soldat (1970) vertelt een kamermeisje het verhaal van Emmi en haar daar nog Turkse Ali. De regisseur werkte die anekdote uit tot een volledige film, waarin hij sterk leunt op Douglas Sirks melodrama All That Heaven Allows (1955). Daarin is ook een onmogelijke liefde de basis voor het drama. Maar waar Sirk een echte Hollywoodstijl hanteert, met mooie belichting en veel smartende blikken, gaat Fassbinder er met gestrekt been in. Emmi en Ali worden keihard aangevallen door vrijwel iedereen in hun omgeving. Dat maakt het kijken naar Angst essen Seele auf tot een pijnlijke maar ook bewondering afdwingende ervaring. Tussen al die ellende weet Fassbinder toch vooral duidelijk te maken dat mensen, al is het gedreven door eigenbelang, uiteindelijk toch wel kunnen veranderen. En liefde kan alles overwinnen. Die sentimentele kant maakt de film tot een buitenbeentje in zijn oeuvre.