Nicolaas Beetslaan 20 (de linkerhelft van deze villa), Foto (2019): Erik Kersten
Op 20 februari 1941 verhuisden Maurits en Jetta met hun drie kinderen naar de Nicolaas Beetslaan in Baarn. Sinds 1925 had het paar in het buitenland gewoond. De eerste jaren woonden het stel in Rome, waar George en Arnold geboren werden. In de zomer van 1935 betrokken ze een woning in het Zwitserse Château-d’Oex en in 1937 verhuisden ze opnieuw. Nu naar Ukkel, een voorstad van Brussel. In 1938 werd Jan daar geboren, zoon nummer drie. Na een min of meer gedwongen vertrek uit Rome, door het opkomende fascisme en de gezondheid van zijn zoons, en de vlucht voor de kou en het isolement in Zwitserland, leek Ukkel een veilige haven. Maar door de komst van de oorlog en de dood van zijn ouders, in 1939 en 1940, zag Escher zich gedwongen opnieuw naar zijn woonsituatie te kijken. Door de Duitse inval in Nederland en België in mei 1940, voelde het logischer om terug te keren naar zijn geboorteland. Kunstenaar Otto B. de Kat en zijn vrouw, de dichteres Joanna van Zijl, goede vrienden van Maurits en Jetta, waren al naar Nederlandse Overveen verhuisd. De erfenis van zijn kort daarvoor overleden ouders bestond vooral uit Nederlands onroerend goed. Het gezin Escher moest van een deel van de huuropbrengst leven en ook dat was een reden om naar Nederland te gaan. Huur innen vanuit België was vrijwel onmogelijk.*
In de eerste maanden van de bezetting en de laatste maanden in Brussel maakte Escher slechts één prent; een ex-libris voor zijn vriend Hein ’s Gravezande in december 1940. Er zou een andere kunnen zijn, een ‘verdwenen’ prent. Volgens Eschers agenda begon hij op 4 november 1940 aan ‘Sleutels‘ en voltooide die op 8 november. In zijn oeuvre is geen prent bekend onder die naam. Maar in deze periode rondde hij ook een opdracht af voor houten panelen in het stadhuis in Leiden en het kan zijn dat de sleutels wijzen op een van die ontwerpen. Leiden is immers de sleutelstad en op de stadskaart die Escher ontwierp staan sleutels. Ook maakte hij in die periode slechts één tekening in zijn schrift vol vlakvullingen; Regelmatige vlakverdeling nr. 33. Eenmaal gearriveerd in Baarn pakte hij het werk weer op. Met eerst een regelmatige vlakverdeling (nr. 34) waarvan het motief ook te zien is in de ontwerpen voor Leiden. In de zomer van 1941 maakte hij tien nieuwe vlakvullingen met slangen, torren, vissen, vogels en andere dieren.
Tussen juni 1940 en februari 1941 ging Escher zes keer naar Nederland, om zich voor te bereiden op de verhuizing. Zonen George en Arthur gingen in de winter van 1940 naar een Nederlandstalige school in Brussel om de taal te leren.* De keuze voor de nieuwe woonplaats viel op Baarn, vooral vanwege de goede reputatie van het Baarnsch Lyceum. Bijna dertig jaar later zou Escher een tegelontwerp maken voor datzelfde lyceum, waar zijn zonen dus onderwijs hadden gevolgd.
Na de vele verhuizingen, ook binnen Rome en Ukkel was Escher nog een keer van woning gewisseld, werd Baarn zijn vaste woonplaats. Tot aan zijn vertrek naar het Rosa Spierhuis in Laren, in augustus 1970, bleef hij er wonen. Aan de Nicolaas Beetslaan had Escher de helft van een dubbele villa met rieten dak gehuurd. Vanaf het huis, op nummer 20, was het slechts vijf minuten lopen naar het Baarnsch Lyceum, naar het station of naar het centrum. In het achterdeel van de garage maakte Escher zijn atelier, met een groot raam dat bijna de hele breedte van de achterwand in nam. Ook binnen Baarn zou Escher overigens nog meermaals verhuizen. In december 1943 werd de woning aan de Nicolaas Beetslaan geconfisqueerd door de Duitsers en het gezin moest opnieuw iets anders zoeken. Uiteindelijk zou Escher in 1954 een huis laten bouwen waar hij tot 1970 bleef wonen.
In deze video van RTV Baarn vertelt Escher-biograaf Wim Hazeu over de verhuizing naar Baarn, het huis aan de Nicolaas Beetslaan, de gedwongen verhuizing en contacten die Escher in Baarn legde die jaren.
Bronvermelding
[*] Wim Hazeu, M.C. Escher, Een biografie, Meulenhoff, 1998, blz. 269
Dit artikel verscheen eerder op www.escherinhetpaleis.nl